किन पहाड चिसो र तराई गर्मी हुन्छ?

 

🌄 किन पहाड चिसो हुन्छ र तराई गर्मी? – एक सरल वैज्ञानिक कारण

नेपाल एक अनौठो देश हो — जहाँ एकै देशभित्र हिमाल, पहाड, र तराई क्षेत्र छन्। हामी सबैले अनुभव गरेका छौं कि पहाड क्षेत्रहरू प्रायः चिसो हुन्छन् भने तराई क्षेत्रहरू तातो। तर तपाईंले कहिल्यै सोच्नु भयो कि किन पहाड सूर्य नजिक हुँदाहुँदै पनि चिसो हुन्छ त?

आउनुहोस्, यो सरल तर रोचक प्रश्नको उत्तर बुझौं।

---

☀️ पहाड सूर्यसँग नजिक, तर चिसो किन?

पहाड समुद्री सतहभन्दा माथि हुन्छन्। यिनको उचाइ धेरै हुन्छ, त्यसैले त्यो ठाउँ सूर्यसँग नजिक देखिन्छ। तर तापक्रमको हिसाबले, पहाड चिसो हुन्छ। यसको मुख्य कारण हो:

1. ऊचाइ जति बढ्यो, तापक्रम उति घट्छ (Lapse Rate)

उचाइको जादु (The Magic of Altitude)

पहाडी क्षेत्रहरू, जस्तै हिमाल नजिकका ठाउँहरू, समुद्र सतहबाट धेरै माथि हुन्छन्। उदाहरणका लागि, सूर्यको नजिकको पहाड ३,००० मिटर वा त्योभन्दा माथि हुन सक्छ। उचाइ जति बढ्छ, हावाको तापक्रम त्यति नै घट्छ। सामान्यतया, हरेक १,००० मिटर माथि जाँदा तापक्रम ६ डिग्री सेल्सियसले कम हुन्छ।

तराई भने समुद्र सतहबाट केवल ६०–३०० मिटर उचाइमा छ। कम उचाइमा हावा बाक्लो हुन्छ र सूर्यको तापलाई राम्रोसँग सोस्छ। त्यसैले तराईमा गर्मी बढी हुन्छ।

उदाहरण:

• सगरमाथा (८,८४८ मिटर) मा तापक्रम -२० डिग्री सेल्सियससम्म हुन सक्छ।

• तराईको वीरगञ्ज (लगभग १०० मिटर) मा गर्मीमा तापक्रम ४० डिग्री सेल्सियससम्म पुग्छ।

२. हावाको घनत्व र ताप (Air Density and Heat)

पहाडमा हावा पातलो हुन्छ। पातलो हावाले सूर्यको तापलाई कम सोस्छ र रातमा ताप चाँडै हराउँछ। त्यसैले पहाडमा दिनमा पनि चिसो र रातमा झन् चिसो हुन्छ।

तराईमा भने हावा बाक्लो छ। बाक्लो हावाले सूर्यको तापलाई धेरै सोस्छ र माटीले पनि ताप जम्मा गर्छ। त्यसैले तराईमा दिनभर गर्मी र रातमा पनि तातो महसुस हुन्छ।

जानकारी:
पहाडमा रातको चिसोले हिउँ जम्न सक्छ, जबकि तराईमा गर्मीले पसिना आउँछ।

३. भूगोल र मौसमको खेल (Geography and Weather)

पहाडमा हिमालले चिसो हावालाई रोक्छ र बादलले वर्षा गराउँछ। यो वर्षाले तापक्रमलाई कम राख्छ। जस्तै, सूर्याको नजिकका हिमाली गाउँमा हिउँ पर्छ र हावा चिसो हुन्छ।

तराईको समतल जमिनले सूर्यको किरणलाई सीधै सोस्छ। यहाँको खेत, वनजंगल र माटीले ताप जम्मा गर्छ, जसले गर्मी बढाउँछ। मनसुनमा तराईमा आर्द्रता बढ्छ, जसले गर्मी झन् असहज बनाउँछ।

रोचक तथ्य:

• तराईमा गर्मीमा तापक्रम ४० डिग्रीसम्म पुग्छ, तर जाडोमा चिसो लहरले ७ डिग्रीसम्म झर्छ।

• पहाडमा जाडोमा तापक्रम ० डिग्री वा त्यसभन्दा तल हुन्छ।

४. सूर्यको किरण परे पनि ताप जम्मा कम हुन्छ

पहाडहरूमा हरियाली, चट्टान वा हिउँ हुन्छ। हिउँ र चट्टानले सूर्यको किरण परावर्तित गर्छन् — अर्थात् ताप जम्मा हुनै पाउँदैन।

---

🌾 तराईमा गर्मी किन?

तराई समथर जमिन हो, समुद्री सतह नजिक छ, र त्यहाँ बाक्लो हावा हुन्छ। यहाँका मुख्य कारणहरू यस्ता छन्:

1. धेरै घाम पर्छ र सीधै जमिन तताउँछ

समथर जमिनमा सूर्यको किरण ठाडै पर्छ। यसले जमिन तताउँछ र त्यो तातो हावामा सर्छ।

2. घना हावा, धेरै ताप बोक्ने क्षमता

तराईको हावा बाक्लो हुन्छ, जसले गर्दा सूर्यको ताप सजिलै फैलिन्छ र गर्मी बढाउँछ।

3. पानी, खेती र वाष्पीकरण

तराईमा धेरै खेती हुने भएकाले पानीको वाष्पीकरण बढी हुन्छ। यसले हावामा आर्द्रता बढाउँछ र गर्मी अझ बढी महसुस हुन्छ।

---

✅ निष्कर्ष

“जहाँ उचाइ बढी, त्यहाँ ताप कम। जहाँ समथर र निचो, त्यहाँ गर्मी।”

पहाड चिसो हुनुको कारण उचाइ, पातलो हावा, र कम ताप सञ्‍चार हो। तराई तातो हुनुको कारण समथर भू-भाग, बाक्लो हावा र सूर्यको ऊर्जा जमिनमा सीधै पर्नु हो।

---

📌 तपाईंले पनि महसुस गर्नुभएको छ?

यदि तपाईंले कहिल्यै काठमाडौंबाट तराई यात्रा गर्नुभएको छ भने, यो तातो-चिसो परिवर्तन तपाईंले अनुभूत गर्नुभएकै होला। अब तपाईं यसको वैज्ञानिक कारण पनि थाहा पाउनुभयो।

तपाईंको विचार:
के तपाईंलाई पहाडको चिसो मनपर्छ कि तराईको गर्मी? आफ्नो अनुभव हामीलाई कमेन्टमा बताउनुहोस्!